چالش ها و توانمندی های صنعت زیتون ایران

چالش‌ها و توانمندی‌های صنعت زیتون ایران: راهکارها و اقدامات در راستای توسعه

✍️ مهدی عباسی رئیس شورای ملی زیتون ایران

صنعت زیتون ایران، با تاریخچه‌ای طولانی که از سال 1372 هجری شمسی آغاز شده است، به‌عنوان یکی از صنایع مهم کشاورزی کشور شناخته می‌شود. با این حال، این صنعت در طول سال‌ها با چالش‌ها و مشکلات مختلفی روبه‌رو بوده است که بر روند رشد و توسعه آن تأثیرات منفی گذاشته‌اند. مشکلاتی مانند شیوع بیماری‌ها، بحران آب، و ضعف در برندسازی و صادرات، از جمله عواملی هستند که مانع از شکوفایی کامل این صنعت شده‌اند.

تحولات پس از سال 1393 و تقویت بخش خصوصی در صنعت زیتون

یکی از تحولات مهم در صنعت زیتون ایران پس از سال 1393، حذف تخصیص منابع دولتی به این صنعت بود. این تصمیم که در قالب مطالبات بخش خصوصی گرفته شد، هدف آن جلوگیری از رانت‌خواری و فساد در این حوزه بود. پیش از این، برخی افراد سودجو از منابع دولتی به‌طور غیرمجاز بهره‌برداری می‌کردند و به‌این‌ترتیب، منافع ناعادلانه‌ای کسب می‌کردند. با حذف منابع دولتی، بخش خصوصی توانست نقش کلیدی‌تری ایفا کرده و بر فرآیند تصمیم‌گیری و اجرای برنامه‌های مختلف تسلط بیشتری پیدا کند.

فراکسیون زیتون در مجلس شورای اسلامی و انجمن‌های استانی زیتون نیز از این تغییرات حمایت کردند و در نتیجه این حمایت‌ها، بخش خصوصی در برابر مشکلات و چالش‌ها بیشتر توانمند شد. این تحولات باعث شد تا بسیاری از افراد رانت‌خوار از عرصه صنعت زیتون خارج شوند و بخش خصوصی بتواند به‌طور مؤثرتر در این صنعت فعال شود.

چالش‌های باقی‌مانده و استمرار فشارها

با وجود این پیشرفت‌ها، هنوز برخی چالش‌ها و مشکلات در سطح انجمن‌های استانی و برخی دیگر از بخش‌های صنعت زیتون وجود دارد. در برخی مناطق، افرادی که از وضعیت گذشته و منابع دولتی منتفع می‌شدند، همچنان تلاش می‌کنند تا با سنگ‌اندازی و اعمال فشار، روند رشد و پیشرفت صنعت زیتون را متوقف کنند. این افراد می‌خواهند منافع خود را حفظ کنند و به‌دنبال تقویت وضعیت سابق هستند.

با این حال، انجمن‌های استانی زیتون و سایر نهادهای مرتبط با این صنعت توانسته‌اند با وجود این فشارها، به‌طور مؤثر مسیر توسعه را ادامه دهند. این انجمن‌ها با اعمال تدابیر مختلف، از بروز فساد و سوءاستفاده‌های مالی جلوگیری کرده‌اند و در عین حال به کشاورزان و تولیدکنندگان کمک کرده‌اند تا وضعیت بهتری در صنعت زیتون داشته باشند.

مقابله با بیماری‌ها و لزوم حمایت‌های دولتی

یکی از مشکلات عمده‌ای که صنعت زیتون ایران با آن مواجه است، شیوع بیماری‌ها و آفات مختلف در باغات زیتون است. از مهم‌ترین آفات و بیماری‌ها می‌توان به مگس زیتون و ولتسلیا (Verticillium wilt) اشاره کرد. مگس زیتون یکی از آفات مهم است که به‌ویژه در مناطق زیتون‌کاری ایران شایع است و می‌تواند آسیب‌های جدی به میوه‌ها وارد کند و محصول را غیرقابل مصرف نماید. این آفات، با تغذیه از میوه‌ها، موجب فساد آن‌ها و کاهش قابل توجه کیفیت محصول می‌شوند. ولتسلیا یا بیماری ورتیسیلیوم نیز یک بیماری قارچی است که ریشه‌های درختان زیتون را آلوده می‌کند و باعث خشک شدن تدریجی درختان می‌شود. این بیماری می‌تواند منجر به کاهش تولید و حتی مرگ درختان زیتون شود.

این بیماری‌ها تهدیدی جدی برای تولید زیتون در ایران به‌شمار می‌روند و در صورت عدم کنترل به‌موقع، می‌توانند خسارات اقتصادی بزرگی به کشاورزان وارد کنند. برای مقابله با این مشکلات، نیاز به اقدامات بیولوژیک و علمی جهت کنترل این آفات و بیماری‌ها ضروری است. استفاده از روش‌های بیولوژیک، مانند استفاده از دشمنان طبیعی آفات و قارچ‌ها، می‌تواند به‌طور مؤثری از انتشار این مشکلات جلوگیری کند.

متأسفانه، حمایت‌های دولتی در این زمینه ناکافی بوده است و بسیاری از برنامه‌های کنترل آفات و بیماری‌ها به‌دلیل کمبود منابع یا مدیریت نادرست، با کندی پیش می‌روند یا حتی به مرحله اجرا نمی‌رسند. برای رفع این چالش‌ها، ضروری است که مبارزه بیولوژیک و علمی با آفات و بیماری‌ها به‌طور جدی‌تری در دستور کار قرار گیرد. مراکز علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان ‌مراکز نوآوری مثل زنجان می‌توانند با حمایت‌های دولتی به کشاورزان کمک کنند تا از روش‌های نوین برای کنترل آفات و بیماری‌ها استفاده کنند. کشورهای پیشرفته در این صنعت مانند اسپانیا و ایتالیا تجربیات موفقی در استفاده از روش‌های بیولوژیک برای کنترل آفات و بیماری‌ها داشته‌اند که می‌تواند الگوی مناسبی برای ایران باشد.

ابرچالش آب و مدیریت منابع آبی
‌محیط زیست
یکی از چالش‌های مهم دیگری که صنعت زیتون ایران با آن روبه‌رو است، بحران آب است که به‌ویژه در مناطق زنجان، گیلان و قزوین تأثیرات زیادی بر تولید زیتون گذاشته است. بحران آب و مدیریت نادرست منابع آبی موجب کاهش بهره‌وری و کیفیت محصولات زیتون شده است. برای حل این مشکل، لازم است که کشاورزان به سمت کشت‌های کم‌آب‌بر مانند زیتون هدایت شوند و همچنین مدیریت منابع آبی به‌طور مؤثرتری انجام شود.

در مناطقی که کشت محصولات پرمصرف آب مانند برنج رایج است، می‌توان از کشت زیتون به‌عنوان محصولی با مصرف آب کمتر استفاده کرد. کشاورزان با هدایت به سمت کشت زیتون می‌توانند مصرف آب را کاهش دهند و از این طریق بخشی از منابع آبی را برای شرایط بحرانی ذخیره کنند. همچنین، ایجاد سیستم‌های تصفیه آب و استفاده معقول از منابع آبی می‌تواند به کاهش اثرات منفی بحران آب ‌محیط زیست کمک کند.

توانمندی‌های صادراتی و چالش‌ها

ایران با ظرفیت‌های بالای تولید زیتون، به‌ویژه در زمینه تولید روغن زیتون و نهال زیتون، توانسته است در بازارهای منطقه‌ای حضوری فعال داشته باشد. روغن زیتون ایرانی با قیمتی بسیار رقابتی در بازار داخلی عرضه می‌شود که این امکان را برای ایران فراهم می‌آورد تا در بازارهای جهانی رقابت کند. با این حال، یکی از چالش‌های عمده در صنعت زیتون ایران، صادرات این محصول به بازارهای جهانی است. به‌ویژه صادرات به کشورهایی نظیر عراق، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان و پاکستان به‌صورت ارزان و با کاهش سود انجام می‌شود.

با توجه به قیمت‌های پایین‌تر از قیمت جهانی، ایران باید به‌دنبال برندسازی و ایجاد ارزش افزوده برای محصولات خود باشد تا بتواند در بازارهای جهانی موفق‌تر عمل کند. سرمایه‌گذاری در برندسازی و تبلیغات جهانی می‌تواند به ایران کمک کند تا با محصولات خود در بازارهای بین‌المللی مطرح شود.

نقش برنامه هفتم توسعه در صنعت زیتون

برنامه هفتم توسعه، به‌عنوان نقشه راهی برای صنعت زیتون ایران، می‌تواند گام‌های مؤثری برای حمایت از تولید داخلی، مدیریت منابع آبی و توسعه صادرات این صنعت بردارد. این برنامه می‌تواند به‌طور خاص برای بهبود زیرساخت‌ها، تحقیقات علمی و حمایت‌های مالی از کشاورزان عمل کند. در صورت اجرای صحیح این برنامه، شاهد افزایش رقابت‌پذیری صنعت زیتون ایران در بازارهای جهانی خواهیم بود.

نتیجه‌گیری

صنعت زیتون ایران، با وجود چالش‌های مختلف، پتانسیل بالایی برای رشد و توسعه دارد. با حمایت‌های دولتی و اقدامات مؤثر بخش خصوصی، می‌توان این صنعت را به سمت شکوفایی و موفقیت در بازارهای جهانی هدایت کرد. برندسازی، مدیریت منابع آبی، بهبود فرآیندهای صادراتی و حمایت از کشاورزان، می‌تواند عواملی باشند که در این راستا به پیشرفت صنعت زیتون ایران کمک کنند. در صورت همکاری مستمر میان دولت، مجلس و بخش خصوصی، این صنعت می‌تواند به یکی از صنایع کلیدی و رقابتی در سطح بین‌المللی تبدیل شود