اولین کارخانه روغن گیری زیتون روسی در رودبار

‍

بقایای اولین کارخانه روغن گیری روسی روغن زیتون رودبار بعد از ۱۳۰ سال شناسایی گردید

✍بابک قلی زاده دارستانی

با شناسایی و پیگیری مرکز رودبار شناسی و همکاری آقایان مازیار دارایی و فردین مهر آئین تهیه کننده و کارگردان برنامه وارش و آقایان ابراهیم اسماعیل پور و صفر علی پور بزرگان شهرستان رودبار بقایای اولین کارخانه روسی روغن زیتون حدود ۱۳۰ سال پیش در دوره قاجاریه سلطنت ناصرالدین شاه در پشت محوطه مصلی معروف به باغ حاج خلیل که در گذشته به وپایه لات معروف بود کشف گردید.

پیش گفتار :
در کتاب مهم موانع تاریخی و رشد سرمایه داری در ایران توسط احمد اشرف چنین اشاره شده است :
یکی از نخستین سرمایه گذاری های نسبتا پر اهمیت در دوران قاجاریه ( ناصرالدین شاه ) سرمایه گذاری در روغن زیتون رودبار بود. در سال ۱۲۶۴ خورشیدی برابر ۱۸۹۰ میلادی ( ۱۳۶ سال پیش ) دو تاجر یونانی بنامان کوسیس و تئو فیلاکتوس که تحت حمایت دولت روسیه تزاری بودند امتیاز گردآوری و تصفیه زیتون گیلان را برای مدت ۲۵ سال از ناصرالدین شاه گرفتند آنگاه کارشناسی برای یافتن بهترین روش روغن گیری به اروپا گسیل داشتند و سرانجام روشی را که در کارخانه های مارسل عمل می‌شد برگزیدند.
در سال ۱۲۷۰ خورشیدی برابر با ۱۸۹۶ میلادی کارخانه تصفیه روغن رودبار را تاسیس نمود. ماشین آلات این کارخانه از انگلستان وارد شد و ماشین های سنگین و دستگاه های پرس از راه سفیدرود به محل کارخانه حمل نمودند کلیه محصولات این کارخانه به روسیه صادر می‌شد از این رو پس از افزایش عوارض گمرکی در روسیه برای روغن زیتون از ۴۰ کپک برای هر پودر به ۳ روبل و سی کپک برای زیتون از ۲۰ کپک به ۴ روبل و ۵۰ شرکت زیتون رودبار قادر به ادامه کار نشد و سرانجام کارخانه را تعطیل نمود و ماشین آلات بدون مصرف ماند....

در تاریخ ۴/ ۷ / ۱۴۰۰ حوالی ساعت ۱۱ با برنامه از پیش تعیین شده با هدایت این حقیر  و همکاری گروه برنامه وارش مرکب از آقایان مازیار دارایی( تهیه کننده و فیلم بردار) و فردین مهر آئین ( کارگردان برنامه ) باتفاق آقای ابراهیم اسماعیل پور محقق فرهنگ عامه عازم خلیل آباد پشت مصلی شدیم برای گزارش محوطه این کارخانه قدیمی روغن زیتون در حین ضبط،برنامه که آقای ابراهیم اسماعیل پور در حین توضیح بودند یکی از همسایه گان بنام آقای صفر علی پور از کاسبان قدیمی رودبار با ما روبرو شد که بعد از احوالپرسی خواستیم اگر نشانه هایی از این کارخانه را را به یاد دارد اطلاع رسانی کند...ایشان بلافاصله با پلی به گذشته تاریخ این منطقه اعلام کرد که از پدر مرحوم شنیده است که در اینجا روس ها کارخانه روغن گیری را تاسیس کرده بودند که با بصدا درآوردن آژیر شروع بکار و خاتمه تولید روغن زیتون را اعلام می‌کردند...وی بلافاصله به محوطه درون باغ کوچک خود برده و چاه آبی را که برای این کارخانه حفر کرده بودند را نشان داد.آنگاه به ذکر خاطراتی از این باغ حاجی خلیل پرداخت:
این باغ که ضلع شمالی آن از کوچه مطب دکتر مینایی شروع می‌شد و تا ضلع جنوبی محوطه مصلی و جلوی فرمانداری ختم می‌شد در ضلع غربی آن تا پشت بازار خلیل آباد یعنی درست کنار سفیدرود ختم شد ...
وی در ادامه بیان کرد : این باغ متعلق به مرحوم حسین راغبی بود که بین سال های ۱۳۳۲- ۱۳۳۳ ایشان به مبلغ دوازده هزار و پانصد تومان به حاج خلیل ملکی فروخت ...
حاج خلیل ملکی اصالتی زنجانی داشت که در خلیل آباد ساکن شده بود.نام خلیل آباد برگرفته از نام وی است.
آقای صفر علی پور آنگاه ما را به محوطه پشت باغ خود هدایت کرد که متعلق به نوه پسری حاج خلیل ملکی است که پشت شاخه های زیتون استتار شده بود که دو دستگاه پرس روغن زیتون و دو سنگ مخصوص آسیاب را نشان داد.انگونه که وی اظهار داشتند این دو دستگاه پائین بودند که بعد از کنده شدن توسط لودر به اینجا منتقل شده اند ... گروه برنامه وارش شروع به فیلم برداری و ضبط،برنامه کردند که آقایان اسماعیل پور و علی پور با ذکر خاطراتی به نقل خاطرات گذشته کردند.
برای اینکه بهتر به روند گزارش مستند گونه این خبر پرداخته شود با آقایان ابراهیم اسماعیل پور و صفر علی پور بصورت تخصصی مصاحبه ای انجام شد.ضمنا بعدها موفق شدیم تصویری از این واحد صنعتی مهم دوره قاجاریه را در لابلای متون تاریخی شناسایی کنم که مربوط است به عکس های گیلان در عصر قاجار دیمیتری آرماکوف مهرداد اسکویی و هادی میرزانژاد موحد

لطفا برای دیدن تصاویر واضح تر و توضیحات با انگشت بر روی تصاویر کلیک کنید
👇👇👇👇👇👇

چاه فاضلاب کارخانه

صفر علی پور و ابراهیم اسمعیل پور

دستگاه پرس روسی

اولین کارخانه روغن گیری