رودبار در تاریخ سفرنامه ها

رودبار در چرخه تاریخ سفرنامه ‏ها ( بخش اول )

✍زهرامرادی چناری *کارشناس ارشد ایران‏شناسی                                                            moradichenarizahra@gmail.com

مقدمه

شهرستان کوهستانی رودبار، به‏ وسعت 547/2330 کیلومتر مربع یکی از پهناورترین و مرتفع ‏ترین، شهرستان‏ها در استان همیشه سبز گیلان است. که جنوبی ‏ترین استان و هم‏جوار با رودخانه سفیدرود است، از شمال به رشت، از غرب به سیاهکل و رودسر، از شرق به شفت و طارم و از جنوب به استان قزوین ختم می‏شود. تا دریا 250 متر ارتفاع دارد. کوه‏های این دیار بخشی از سلسه جبال البرز غربی است، که بلندترین آن درفک نام دارد. آب‏ و‏هوای آن معتدل و نیمه‏ مرطوب و در بخش جنوبی از آب‏ و‏هوای معتدل و نیمه‏ خشک برخوردار است. اقتصاد آن بر‏پایۀ دامداری، کشاورزی و باغداری استوار است.مهم‏ترین فراورده ‏های باغی آن زیتون است، برای همین به دیار زیتون معروف شده است.
رودبار در فرهنگ ‏های فارسی به ‏جایی گفته شده که رودهای بسیار جریان دارد. این نام از دو بخش،«رود» و «بار» ساخته شده است. بخش دوم این نام در زبان فارسی میانه، کرانه و یا کنار رودخانه معنی می‏دهد و در کنار هم بمعنی شهر واقع درکنار رودخانه است(فره‏وشی،1358: 88). نام شهر بر‏گرفته از موقعیت جغرافیایی آن در کنار رودخانۀ سفیدرود است.

پیشینه تاریخی

کاوشهای باستان‏شناسی زیادی در بخش‏های از شهرستان رودبار صورت گرفته، که گویایی پیشینۀ تمدنی کهن، فرهنگ و هنر پویا است. با توجه آثار بدست آمده از مناطق مختلف دیار رودبار از جمله مارلیک(چراغعلی تپه)، کلورز و جوبن،... نشان دهنده آن است که در این سرزمین مردمانی زیسته‏ اند که از فرهنگ و تمدن درخشان برخوردار بوده‏ اند. پژوهش ‏های باستان‏شناسی که در سالهای اخیر در گیلان و شهرستان رودبار افزایش یافته، ضمن ‏اینکه هنوز یافته ‏ها در زمرۀ گام نخست به حساب می‏آیند و پژوهش همیشه ادامه خواهد داشت.
در پژوهش‏های انجام گرفته توسط باستان‏شناسان عصر سنگ، دست ‏کم در چهار ناحیه از گیلان، زیستگاه انسان عصر سنگ تأیید شده است. یکی در ناحیه عمارلو است که در این بررسی آن را «انسان عمارلو» نامیده ‏اند. دیگری در اطراف رستم ‏آباد در منطقه  «گنج‏پر» واقع شده که «انسان رستم‎ آباد» نام گرفت. و دیگری در جنوب شهر رحیم ‏آباد بود که « انسان سی‏پل» نام گرفت. سرانجام آخرین کشف ردّپای انسان گیلانی، مربوط به غارهای دو گانۀ «دربند رشی» است که به « انسان غار رشی» معروف است. در پژوهش‏ های که باستان‏شناسان ژاپنی در رستم‏آباد،«گنج‏پر» انجام دادند مدعی شده‏اند که آثاری از سکونت انسان 300هزارسال پیش، در واقع با نوع انسان پیش از نئاندرتال‏ها(یا شبیه آن‏ها) در گیلان جنوبی روبه‏رو هستیم. انسان‏های راست قامتی که در دورۀ «ماقبل شلی» می‏زیسته و مشخصۀ ابزارسازی آن‏ها ابزارهای بسیار بدوی با کمترین تغییرات بوده، که می‏توان آن را « مُشتهِ‏سِنگ» نامید( عظیمی،1395: 47تا 67). با توجه به متن‏ های تاریخی همچون تاریخ هرودوت سکایان به بخش‏های از شمال غرب ایران وارد شدند که در خاکسپاری انسان همراه اسب در آن وجود دارد محوطۀ کلورز و جوبن در رودبار گیلان که در سال‏های 1343تا1347 کاوش شده است. با توجه به کاوش‏های باستان‏شناسی صورت گرفته و اشیاه یافت شده در 8گور گنج‏بر کلورز، نشان از وجود سکاها در این مناطق می‏دهد. حاکمی در محوطۀ جوبن نیز گورهای یافته است که انسان همراه با اسب به‏ خاک سپره شده بودند که البته وی به تعداد گورها جوبن اشاره نمی‏کند و فقط چنین بیان می‏کند که کلورز در همجنسی با جوبن از دید گورآوندها غنی ‏تر بوده است که به‏صورت سکایی تدفین شده ‏اند(حاکمی،2تا16).
آماردها در دنیایی باستان به جنگاوری و سلحشوری شهرت داشتند. پژوهشگران بر این باورند که آماردها مانند کاسپی‏ها از اقوام پیش از آریایی هستند و بعد از رسیدن آریایی‏ها به مرزهای کنونی ایران، آماردها توان ایستادگی در مقابل مهاجران نداشتند به کوهستان‏های البرز پناه بردند و سرانجام در کنار رود سپیدرود جای گرفتند به همین خاطر این رودخانه در عهد باستان مردوس یا ماردوس می‏نامیدند. امروزه پهنۀ از نواحی کوهستانی جنوب گیلان آمارلو(عمارلو) نامیده می‏شود که این نام یادآور نام کوه‏نشینان جنگاور آماردی است هم‏چنین تپۀ باستانی مارلیک یادآور قوم آمارد است پسوند لک و لیک معنی قوم و قبیله می‏دهد و پسوند نام اقوام مختلف در گیلان است، بنابراین مارلیک را می‏توان ترکیبی از دو واژۀ مارد و لیک به معنای قوم یا قبیله آمارد دانست(فاخته،29ـ28)

گفته شده، مردمان صاحب تمدن مارلیک، پادشاهی نیرومندی را به‏وجود آورده بودند و قلمروشان، همۀ دامنه‏های شمالی البرز و نیز همۀ سرزمینهای جنوبی دریای مازندران و نواحی تالش، آذربایجان، گیلان را در بر می‏گرفت، آنها در این نواحی صنایع فلزی عظیمی پدید آورده بودند که فراورده‏های آنها به نواحی دوردست در کرانه‏های شرق تا مدیترانه، و از سوی دیگر تا درۀ سند صادر می‏شد. هنر و صنعت این اقوام بعدها در تمدن ماد و هخامنشی، چشمگیر دیده شده است( نگهبان، 205).

با توجه به کاوش‏های که در گذشتۀ تاریخی، تمدن کهن سرزمین رودبار صورت گرفته و به دست ما رسیده، از رویدادهای تاریخی آن تا سدۀ 10ق/ 16م اطلاعاتی اندک در دست است. در سال 363 ه/974م. در رودبار به‏نام خسرو شاه‏بن‏مبادل سکه‏ای زده شده او حاکم گیلان بوده است. سرزمین گیلان در بعضی از عصرها خودمختار اداره می‏شده حاکمان محلی داشته است. از روزگار صفویه به بعد، نام رودبار در رویدادهای تاریخی دیده می‏شود. در زمان سلطنت شاه طهماسب اول(930ـ 984ق/ 1524ـ1576م)، پس از آنکه سپاهیان شاه صفوی، خان احمد گیلانی، شورشی گیلان را شکست دادند، رودبار از جملۀ سرزمین‏های بود که به تصرف نیروهای دولتی درآمد(الحسینی القمی،1/1383: 472). به‏ گفته فومنی در سال (1002ق/ 1594م). رودبار صحنۀ درگیری میان علی‏خان (علی‏خان سلطان فومنی) از سرداران شاه عباس اول و حسین خان، والی کٌهدّم ( ناحیۀ در شمال رودبار) گردید، عمارت حسین‏ خان را در پیلده رودبار غارت و تاراج کرده و رعایای رحمت‏آباد و رستم‏آباد را غارت و تالان کرده و عمارت‏های اعیان و ایشان را سوزانده، به طرف فومن مراجعت کردند( فومنی،1349: 258)....