حاجی فیروز کیست ؟ نماد چیست ؟

حاجی فیروز کیست و نماد چیست ؟

بابک قلی زاده دارستانی

برای شناخت بهتر و دقیق تر حاجی فیروز تحلیل های متفاوتی از این نماد ایرانی شده است که هیچ گونه نتوانسته به واکاوی شخصیت و سمبل ایرانی آن کمک کند‌. عده ای آن را یک نمادی قبل از اسلام و عده ای با نام حاجی آن را برآمده از تاریخ بعد از اسلام در ایران بر می‌شمارند. اما این آئین ایرانی یک ریشه تاریخی دارد که هویت آن وابسته به زندگی شان بوده است. آنچه روشن است چهار فصل در گذشته تاریخ این سرزمین بعلت نبود امکانات مدرن امروزی نقشی اساسی در زندگی مردم داشته و حاجی فیروز نیز برگرفته از همین باور ایرانیان نسبت به فصول سال است.   البته در تحلیل هایی غلط و اشتباه مانند اینکه چهره سیاه حاجی فیروز را نماد نژاد پرستی و دریافت هدیه و تحفه از مردم را نوعی گدا پروری معرفی کرده اند ؟ برای اینکه بتوانیم حاجی فیروز را معرفی کنیم ابتدا به تحلیل رفتار های ظاهری و نوع لباس پوشیده شده پرداخته و آنگاه به معنی لغوی آن اشاره خواهم کرد:

❗️۱-چهره سیاه حاجی فیروز بر خلاف همه تحلیل ها نشانه سختی و شدت فصل زمستان است.فصلی که در گذشته مردم ایران بعلت نبود امکانات با مشکلات زیادی مواجه بودند ...کشاورزی که مهم ترین بخش تامین زندگی مردم بود باید فصل تابستان مزارع گندم و جو و برنج را برداشت می‌کردند و پس از انبار کردن محصولات خود را برای فصل پائیز و زمستان آماده می‌کردند که حتی در اکثر مواقع آذوقه انبار شده آنان تمام می‌شد و باید منتظر می‌ماندند تا فصل بهار آغاز شود...پس به استقبال رفتن عید نوروز و زایش فصل بهار نوعی شکرگزاری به درگاه خداوند بود تا هر چه زودتر چهره سیاه و گرفته فصل زمستان که در چهره حاجی فیروز شکل گرفته بود به پایان برسد.

❗️۲- لباس قرمز حاجی فیروز نمادی از خون بود که در رگ ها جاری است.زمستان هم مانند دیگر فصول همیشه در آمد و شد است.یعنی تغییرات چهار فصل در طبیعت یک اصل در زندگی بشری بوده است.

❗️۳- جلیقه مشکی که حاجی فیروز بر تن می‌کند بهمراه شالی که بهمین رنگ به کمر می‌بندند حکایت   نفرت نسبت ظاهری به فصل زمستان است که مردم می‌خواستند بعلت شدت و سختی آن هر چه زودتر خارج شود.فصل بهار و تابستان زمان کار کشاورزی و چرای دام ها هر چه زودتر آغاز گردد.

🔻اما معنی لغوی حاجی فیروز :
آنچه که متون تاریخی ایران ریشه دارد صفت حاجی باید بعد از ظهور اسلام نامیده شده باشد.حاجی یا حاج در فرهنگ لغت دهخدا و معین بمعنی زائر، مهاجر، مسافر است .در زبان گیلکی به پرستو که یک پرنده مهاجر است ( حَج حَجی) نامیده می‌شود.مردم گیلان آنها را قاصدانی از خانه خدا می‌پندارند که از مکه برگشته اند. اگر دو واژه معانی حاجی را برداریم مسافر می‌تواند بهترین صفت برای فیروز باشد .فیروز نامی ایرانی و ریشه ایرانی و با صفت حاجی و نماد زمستان مقدس است .اینجا فیروز نماد زمستان است در غالب مسافری که دوباره باز می‌گردد.اکنون این سوال مطرح است که چگونه حاجی فیروز که نماد زمستان هست می‌تواند با پوشش رنگ لباس مورد نفرت هم باشد ؟ در باور همه انسان ها و ما ایرانیان نزول برف و باران زیاد در زمستان را که در زندگی ما دچار مشکلات زیادی می‌کند با همه سختی ها و شدت ها این فصل را مقدس می‌شماریم و سپاسگزاریم و آن را هدیه ای از جانب خداوند می‌دانیم که موجب رونق کشاورزی و مرتع و آب کافی و دامداری و هم چنین از بین بردن بیماری ها می‌شود. حاجی فیروز که نماد زمستان خشن و سخت است با دایره ای که در دست می‌نوازد به کوچه و خیابان و درب خانه های مردم می‌رود و وداع می‌کند که فصل بهار نزدیک است .مردم با دادن تحفه و هدایایی با رفتن این مسافر سهیم می‌شوند.این نوعی سپاسگزاری به درگاه خداوند است که سالی و زمستانی دیگر را پشت سر گذاشتند و فصل بهار زایش دوباره درختان و حیوانات و کشاورزی که در زندگی سال آینده آنان نقش اساسی داشته آغاز می‌شود