سلسله خاندان انوزوند در شهرستان رودبار

سلسله خاندان انوزوند در شهرستان رودبار

✍️ به کوشش بابک قلی زاده دارستانی

«ازازدواج خواهرکیکاوس فرمانروای کهدم ،با جلال الدین حسن فرمانروای الموت ،علاء الدین محمد ،رئیس فدائیان الموت زاده شد.
کیکاوس بن شاهنشاه بدیدارهلاکوشتافت وبا هدایا واحتراماتی مرخص گشت .وی ازخاندان انوزوند است که بزرگترین ومهمترین خاندان پیش گیلان (بیه پیش )بشمارمیاید تختگاه ایشان ،شهرستان بود درزمان الجایتو، فرمانروای این سرزمین سالوک بن سالاربن سالاربن کیکاوس بن شاهنشاه نام داشت .چنین بنظرمی رسد، که انگار ساسان بن سالار نامی بردافچا وتیسیا حکومت داشته ولی درآن بخش ازتاریخ الجایتو که ازاو سخن بمیان میاید ،موضوع چنان روشن نیست ونمی توان با اطمینان گفت که اوازخاندان انوزوند است .
ازسالارفرمانروای کهدم درزمان حمله الجایتو به گیلان درسال 706 هجری (7-1306 م ) نام برده می‌شود.امیرانوزازپسران امیره جهان لاهیجانی دربرابر امیره نوح (نوپاشا )رانکوهی جانبداری کرد.
درسال 769 هجری ،امیره انوزبه نزد قباد والی تارم به دژشمیران گریخت ودرآنجا قباد برای خشنودی سید علی کیا ازخود ،امیره انوزراسربرید پس ازشکست سید علی کیا درسال 791 هجری دررشت وپس نشینی سید هادی کیا به تنکابن،امیره سالارپسرامیره انوز بیاری امیره بیه پس مجددا به ملک موروثی خود دست می‌یابد
امیره انوزابن سالار درسال 834 هجری (1-1430 م ) درگذشت وپسرش بها ءالدین سالار جانشین وی گردید .امیره نوپاشا بسال 847 هجری (1443 م )والی کهدم بود.15 سال بعد، امیرعلا ء الدین فومنی ،امیره رستم را ازکهدم بیرون راند.
«امیره رستم فرمانروائی ستمگربود که به باده گساری ومجلس بزم دلبسته بود. او بارها به نواحی فومن ورشت هجوم برد. بدستورحسن بیک (ترکمان )، کهدم را به امیر سالار پسربزرگترامیره رستم پس دادند وامیره رستم را درتبریزنگهداشتند. بهنگام مرگ حسن بیگ درسال 882 هجری (8-1477 م) امیره رستم کوشش بی نتیجه ای کرد تا فرمانروای کهدم شود. اوازنیروی متحده سلطان محمد لاهیجانی وامیره اسحاق فومنی شکست یافت. امیره رستم درسال 887 هجری دوباره کوشید تا بیاری سپاهیان سلطان یعقوب، قلمرو خود را پس بگیرد. پسرش سالار که از سوی سلطان محمد لاهیجانی حاکم کهدم گردیده بود، به پدرش پیوست. میرزا علی آنها را شکست داد وبرنواحی جشیجان دست یافت و کهدم را بطورکلی به امیره اسحق فومنی واگذار کرد. میرزا علی درسال 908 هجری (3-1552 م )به کهدم هجوم برد وملک موروثی امیره سالار را بدو بازگردانید ولی امیره سالار ناگزیر شد که کهدم را به امیره اسحق واگذارد.
درسال 920 هجری (5-1514 م ) امیره شاواشاه پسر امیره رستم حاکم جشیجان ورحمت آباد گردید. حدود سال 938 هجری (2-1531 م ) مظفرالسلطان فومنی که با 8000 نفر از افرادش از بیه پس، درخوی به سلطان سلیمان عثمانی پیوست، بهنگام برگشت به گیلان مورد حمله دست نشانده خود، میرحاتم کهدمی قرارگرفت. مظفرالسلطان به شیروان گریخت وامیره حاتم عنوان شاه حاتم برخود نهاد ودستور داد تا بنامش خطبه بخوانند وبه آئین شاهزادگان فرمانروا در فرمانهایش طغر اومُهر بزرگی بکار می‌برد. امیره حاتم تمام بیه پس را تصاحب وبا دوتن از زنهای مظفر السلطان ازدواج کرد. کمی بعد سپه سالار رستم فومنی امیره حاتم را به اسیری گرفت وبه نزد شاه طهماسب اول فرستاد. سرانجام شاه حاتم دوباره آزاد شد وشاه طهماسب برایش مستمری تعیین کرد.
«پس ازنابودی شاه حاتم ومظفراسلطان ،سلطان محمد کهدمی که ادعای خویشی با مظفرالسلطان میکرد، وارد رشت گردید وآرامش را برپا ساخت ولی باشاره دربارشاهی، خان احمد خان درسال 945 هجری (9- 1538 .م ) به او حمله کرده واو را در نزدیکی سپیدرود شکست داده وسلطان محمد ونیزپسرش امیره شاهنشاه را بقتل رسانید.
حدود سال 985 هجری (8 – 1577 .م ) جمشید خان، کامران میرزای کهدمی را بوزارت بیه پس گماشت. کامران میرزا نقشه قتل ولینعمت خود را کشید. سلطان محمد خدابنده اورا نایب السلطنه بیه پس کرد. کامران میرزا مصمم شد که پسران جمشید خان را ازمیان بردارد ولی بسیاری ازافراد کامران میرزا ازاو رویگردان شددند بدینسان کامران میرزا متحمل شکست سختی در رشت گردید. کامران میرزا از آن پس چند مدتی نیز در رشت ماند ولی سرانجام درنزدیکی کوچصفهان بقتل رسید وبدستور خان احمد خان ازکاسه سرش جام شراب ساختند.
درسال 996 هجری (1588 .م ) تختگاه حسین خان کهدمی درروستای پیلده رودباربود .چون او به سپاهیان شاه برای چیره شدن به تالش کولی شورشی، یاری رسانده بود، سرزمین نُنک و بیجارپس که ازنواحی مهم رشت بشمارمی آیند، بعنوان تیول ازسوی شاه بدو واگذارگردید. سه سال بعد حسینخان کهدمی درجنگل قلعه روخان به پسرعموهای خود امیره شاهرخ وکامیاب، فرزندان امیره سالار که ازترس عموی خود، گریخته وبه علی خان بیه پسی پناه آورده وازسویش دهکده های ازبر وخسروآباد را دریافت کرده بودند، چیره گشت ودستورقتل آنان راداد.
بهنگام خیزش غریب شاه درسال 1038 هجری (9- 1628 م .) حاکم کهدم محمدی خان بود.»
فرمانروایان انوزوند عبارتند از:
شاهنشاه – کیکاوس بن شاهنشاه (652 ) – سالار(706 ) – سالوک بن سالار – انوز ( 769- 763 ) – سالار بن انوز( 789 ) – انوزبن سالار ( مرگ 834 ) – بها ء الدین سالار بن انوز ( مرگ ؟ - 834 ) – امیره نوپاشاه ( 847 ) – امیره رستم ( 863 ) – امیره سالار بن رستم ( 908، 877 – 882 ) – امیره شاوه شاه بن رستم ( 920 ) – امیره حاتم ( 938 ) – سلطان محمد ( مرگ 945 ) – کامران میرزا (985 ) – حسینخان ( 996 ) – محمدی خان (1038 )

پی نوشت :
۱-«کهدم یا کوتم یا کهدمات نام قدیم شهرستان رودبارتا شهرسنگرامروزی رشت بوده است .»
«گیلان در گذشته به دوبخش بیه پس با مرکزیت شهرستان امروزی فومن وبیه پیش با مرکزیت شهرستان امروزی لاهیجان تقسیم می‌کردند.بیه به معنای رودخانه است یعنی حجم زیاد آب سفیدرود، گیلان رابه دوبخش تقسیم می‌کرد.»
۲-جشیجان =منطقه ای درکهدم بود که آن با حدود امروزی شهررودبارمورد تطبیق است.
۳-شاواشاه= شاوا منطقه ای درمرزرودباروزنجان بالاتر ازکبته وکلاس که میوه هایش معروف است .این حاکم دراین منطقه بایستی با توجه به پیشوند آن حکومت می‌کرده.البته دراین منطقه جد مرحوم حاجی خان کلانتری دارای مزاری بوده که توسط ایشان مورد بازسازی دردهه بیست قرارگرفته است
۴- حسینخان = حسین بک = همان جد پدری مرحوم حاجی خان کلانتری است که معاصرشاه عباس صفوی است که مقرش درپیلده یا فیلده کنونی بوده که عمارت آن تا دهه چهل بوده ودیگر آثاری ازآن بجا نمانده است.دکترمنوچهرستوده درکتاب ارزشمند از آستارا تا استرآباد با حضوردرآنجا بدان اشاره کرده است .
۵-محمدی خان = محمد قلی خان = جد پدری حاجی خان کلانتری بعد ازحسین خان بوده که معاصرباخیزش غریب شاه درگیلان است.

منبع و ماخذ :
فرمانروایان گیلان: مجموعه چهار گفتار پیرامون تاریخ و جغرافیای گیلان
مؤلف: یاسنت‌لوئی رابینو ناشر: گیلکان مترجمان: م.ب. جکتاجی، رضا مدنی زبان