درباره علی حاکمی احیاگر کاوش های باستانی رودبار

درباره «علی حاکمی»؛ باستان شناس فقید
احیاگر کاوش‌های باستان‌شناسی رودبار گیلان

✍️شاهین آریامنش باستان‌شناس

«علی حاکمی» باستان‌شناس ایرانی که سال‌ها رئیس موزه ایران باستان بود، بررسی و کاوش‌های باستان‌شناسی بسیاری در ایران انجام داده است. وی همراه باا محمود راد نخستین باستان‌شناسان ایرانی بودند که در محوطه حسنلو در نقده آذربایجان به کاوش باستان‌شناختی پرداختند. از کاوش‌های بسیار مهم حاکمی می‌توان به کاوش‌های محوطه شهداد کرمان و نیز کاوش‌های رودبار گیلان اشاره کرد. دکتر محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران و طراح نشان دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۹ با هیأتی باستان‌شناسی برای تهیه نقشه باستان‌شناسی ایران راهی استان گیلان شد. در این هیأت علی حاکمی به‌عنوان معاون رئیس هیأت به کار مشغول بود که کار این هیأت تا سال ۱۳۴۰ ادامه پیدا کرد. پس از آن عزت‌الله نگهبان دیگر استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران در پاییز ۱۳۴۰ راهی گیلان شد که در بررسی‌های باستان‌شناسی همراه با سیف‌الله کامبخش‌فرد محوطه مارلیک را یافتند که جام زرین مارلیک از اشیای بسیار ارزنده این محوطه است. پس از عزت‌الله نگهبان، علی حاکمی سرپرستی مطالعات باستان‌شناسی رودبار و دیلمان را از سال ۱۳۴۳ تا سال ۱۳۴۷ بر دوش گرفت و با همراهی یحیی کوثری و زنده‌یادان سعید گنجوی، محمود کردوانی و عبدالحسین شهیدزاده در محوطه‌هایی چون نسفی واقع در سمت شرقی دره سپیدرود و جوبن و کلورز در سمت غرب دامنه‌های دره سپیدرود به کاوش پرداختند که آثاری مربوط به هزاره نخست پیش‌ ازمیلاد یافت شد. همچنین در منطقه امارلو بررسی‌ها و کاوش‌هایی در مکان‌هایی چون ناوه، لیلی‌جان، سیاه‌دره و سیاه‌دشت‌بن در سال ۱۳۴۵ انجام گرفت که اشیایی متعلق به اواخر دوره ساسانی یافت شد. برخلاف محوطه مارلیک گیلان که به‌کوشش عزت‌الله نگهبان با اشیای باستانی ارزنده‌اش خوش درخشید، محوطه کلورز گیلان که علی حاکمی در آن به کاوش پرداخته بود باوجود غنای فرهنگی آن شوربختانه آوازه چندانی در زمان خودش پیدا نکرد، این درحالی بود که اشیای زرین و سیمین و مفرغین و سفالین ارزنده‌ای از این محوطه یافت شده بود. جام‌ها و گوشواره‌های زرین و گردنبندهای سیمین و شمشیرها و خنجرها و پیکرک‌های مفرغین جانورانی چون سگ و گراز و گوزن و اسب و کاسه‌ها و کوزه‌ها و گاوهای کوهان‌دار سفالین، خاموت یا گردن‌بند اسبی از جنس مفرغ با پیکرک‌های حیوان و انسان که شکارگاهی را مجسم می‌سازد، همگی نمودهای فرهنگی ساکنان گیلان در هزاره اول پیش‌ازمیلاد بوده است. آثار یافت شده از محوطه‌هایی چون کلورز، جوبن، نسفی و بسیاری محوطه دیگر مربوط به هزاره نخست پیش‌ازمیلاد یا عصر آهن حاکی از جایگاه بسیار مهم کرانه‌های دریای کاسپی (مازندران) در این عصر است و توجه بیش از پیش پژوهشگران به این دوره از تاریخ این سرزمین را می‌طلبد. خوشبختانه چاپ کتاب کاوش‌های باستان‌شناسی رودبار گیلان نوشته علی حاکمی پس از پنجاه سال، اطلاعات ارزنده‌ای از این محوطه‌ها در اختیار همگان بویژه باستان‌شناسان قرار می‌دهد.