بیانیه در مخالفت با انتقال آب قزل اوزن به اردبیل

بیانیه در مخالفت با انتقال آب از رودخانه قزل اوزن به استان اردبیل

✍️ مهدی عباسی رئیس انجمن زیتون استان زنجان و رئیس شورای ملی زیتون ایران

با توجه به پیگیری‌های قبلی شورای ملی زیتون ایران و مخالفت‌های جدی که در سطح استان‌های زنجان، گیلان و قزوین در راستای طرح انتقال آب از رودخانه قزل اوزن به استان اردبیل صورت گرفته است، نگرانی‌های عمیقی در این زمینه وجود دارد. این طرح که به‌ظاهر با هدف تأمین آب شرب مطرح شده، نه تنها از نظر اقتصادی و اجرایی قابل‌تأمل است، بلکه پیامدهای زیست‌محیطی چبران ناپذیری نیز به دنبال خواهد داشت.

۱. ادعای تأمین آب شرب؛ پوششی برای اهداف کشاورزی

بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که ادعای استفاده از آب رودخانه قزل اوزن برای تأمین آب شرب فاقد وجاهت علمی و اقتصادی است. این رودخانه فصلی بوده و از چندین رودخانه فرعی تشکیل می‌شود که آب آن به شدت گل‌آلود است. تصفیه این آب برای رسیدن به استانداردهای لازم جهت شرب، نیازمند صرف هزینه‌های سنگین است. علاوه بر این، میزان شوری آب قزل اوزن نیز بالا بوده و فرآیند نمک‌زدایی آن بسیار پرهزینه خواهد بود. در مقایسه، انتقال و تصفیه آب از دریای خزر با حجم ۵۰ میلیون مترمکعب، هزینه‌ای به مراتب کمتر از تصفیه آب رودخانه قزل اوزن خواهد داشت. بنابراین، به نظر می‌رسد ادعای تأمین آب شرب صرفاً یک پوشش برای اجرای طرحی با هدف تأمین آب کشاورزی و تبدیل اراضی دیم به کشت آبی در استان اردبیل است.

۲. تشدید بحران آب در مناطق پایین‌دست در حال حاضر، استان‌های زنجان، گیلان و قزوین سالانه با کمبود ۳۰ تا ۴۰ میلیون مترمکعب آب مواجه هستند. این کمبودها تاکنون به‌صورت موقت از طریق برخی روش‌های سطحی جبران شده است. با این حال، در صورت اجرای طرح انتقال آب از قزل اوزن، این کسری آب به حدود ۸۰ میلیون مترمکعب در سال افزایش خواهد یافت. این موضوع شرایط بحران آب در این استان‌ها را به مراتب وخیم‌تر کرده و منجر به بروز چالش‌های جدی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعتی خواهد شد.

۳. تخریب اکوسیستم‌های طبیعی

رودخانه‌ها بخش مهمی از چرخه‌های زیستی مناطق هستند و برداشت بی‌رویه آب می‌تواند منجر به کاهش جریان رودخانه، نابودی زیستگاه‌های جانوری و گیاهی، و خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌های پایین‌دست شود. انتقال آب از رودخانه قزل اوزن می‌تواند چرخه طبیعی اکوسیستم منطقه را برهم بزند و حیات گونه‌های وابسته به این منابع آبی را به خطر بیندازد. علاوه بر این، کاهش جریان آب می‌تواند منجر به افزایش غلظت آلاینده‌ها در مسیر رودخانه شده و تهدیدی جدی برای سلامت جوامع محلی باشد.

۴. افزایش هزینه‌های تصفیه و مصرف انرژی

با توجه به گل‌آلود بودن آب رودخانه قزل اوزن و شوری نسبی آن، تصفیه این آب برای تبدیل به آب شرب نیازمند صرف هزینه‌های سنگین و مصرف بالای انرژی است. این امر برخلاف ادعاهای مطرح شده درباره اقتصادی بودن طرح انتقال آب است. در حالی که گزینه‌های بهتری مانند مدیریت مصرف، بهینه‌سازی شبکه‌های توزیع، استفاده از پساب تصفیه‌شده، یا حتی استفاده از آب دریای خزر با هزینه کمتر و تأثیرات زیست‌محیطی پایین‌تر وجود دارند.

۵. مخالفت گسترده و لزوم اقدام فوری و مسئولانه

با توجه به پیگیری‌ها و مخالفت‌های قبلی که از سوی شورای ملی زیتون ایران و انجمن‌های استانی در سطح استان‌های زنجان، گیلان و قزوین انجام شده است، مخالفت جدی سه استان همجوار با این طرح به وضوح اعلام شده است. علاوه بر این، بخشی از مردم و مسئولان استان اردبیل نیز نسبت به این موضوع معترض هستند و بر لزوم جلوگیری از اجرای این طرح تأکید دارند. رؤسای انجمن‌های زیتون، محققین حوزه آب و محیط زیست، و سایر کارشناسان معتقدند که اجرای این پروژه نه‌تنها به منافع استان‌های پایین‌دست آسیب می‌زند، بلکه از نظر بخش خصوصی نیز یک تصمیم نادرست و پرهزینه خواهد بود. نظرات این انجمن‌ها که نماینده بخش خصوصی و جامعه علمی هستند، باید به‌عنوان یک مرجع تخصصی در فرآیند تصمیم‌گیری مورد توجه قرار گیرد.

اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی سه استان زنجان، گیلان و قزوین به‌عنوان نمایندگان بخش خصوصی سه استان باید نقش فعالی در فرآیند تصمیم‌گیری و ارزیابی دقیق این طرح ایفا کنند.

۶. پیشنهاد راهکارهای جایگزین

ما بر این باوریم که با اجرای راهکارهای جایگزین می‌توان نیازهای آبی استان اردبیل را بدون آسیب به استان‌های دیگر تأمین کرد. برخی از این راهکارها عبارت‌اند از:

• مدیریت مصرف آب از طریق کاهش هدررفت و اصلاح الگوی مصرف؛

• استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری برای بهبود بهره‌وری در بخش کشاورزی؛

• بازچرخانی و استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده برای مصارف صنعتی و کشاورزی؛

• سرمایه‌گذاری در پروژه‌های آب‌شیرین‌کن دریای خزر با هزینه کمتر و تأثیرات زیست‌محیطی محدودتر.

نتیجه‌گیری

نمایندگان محترم مجلس از استان‌های زنجان، گیلان و قزوین، استانداران و مدیران آب منطقه‌ای موظف هستند که با ورود فوری به این موضوع، از منافع ملی و منابع طبیعی کشور دفاع کنند. همچنین بخش خصوصی، فعالان محیط زیست و نخبگان علمی می‌بایست با پیگیری مستمر، مانع از اجرای طرح‌هایی شوند که به ضرر طبیعت و معیشت مردم است در نهایت، هرگونه تصمیم‌گیری در زمینه انتقال آب باید با بررسی‌های جامع علمی و زیست‌محیطی، مشارکت کارشناسان مستقل، و در نظر گرفتن منافع همه استان‌های درگیر صورت گیرد. از دولت و نهادهای مسئول انتظار می‌رود با شفاف‌سازی کامل، پاسخگوی دغدغه‌های مردم و کارشناسان باشند. ما معتقدیم که حفاظت از منابع آبی و محیط زیست، نه‌تنها یک مسئولیت محلی بلکه یک وظیفه ملی است و هرگونه اقدام نادرست در این زمینه، خسارات جبران‌ناپذیری به نسل‌های آینده وارد خواهد کرد